TEKST 20
na jāyate mriyate vā kadācin
nāyaṁ bhūtvā bhavitā vā na bhūyaḥ
ajo nityaḥ śāśvato ’yaṁ purāṇo
na hanyate hanyamāne śarīre
na – nigdy; jāyate – rodzi się; mriyate – umiera; vā – ani nie; kadācit – kiedykolwiek (w przeszłości, obecnie czy w przyszłości); na – nigdy; ayam – to; bhūtvā – powstała; bhavitā – stanie się; vā – albo; na – nie; bhūyaḥ – albo ponownie się stanie; ajaḥ – nienarodzona; nityaḥ – wieczna; śāśvataḥ – trwała; ayam – ta; purāṇaḥ – najstarsza; na – nigdy; hanyate – jest zabijana; hanyamāne – będąc zabitą; śarīre – ciało.
Dla duszy nie ma narodzin ani śmierci. Nie powstała ona, nie powstaje, ani też nie powstanie. Jest nienarodzoną, wieczną, zawsze istniejącą, nigdy nie umierającą i pierwotną. Nie ginie, kiedy zabijane jest ciało.
ZNACZENIE:
Mała, fragmentaryczna cząstka Najwyższego Ducha, wielkości atomu, jest jakościowo równa Najwyższemu. Nie podlega ona zmianom jak ciało. Czasami dusza nazywana jest niezmienną, czyli kūṭa-stha. Ciało podlega sześciu rodzajom przemian. Rodzi się w łonie matki, trwa przez jakiś czas, rośnie, wytwarza pewne produkty, stopniowo słabnie i w końcu zanika. Dusza jednakże nie przechodzi takich zmian. Jest ona nienarodzoną, ale ponieważ przyjmuje materialne ciało, ciało to rodzi się. Dusza natomiast nie rodzi się ani nie umiera. Wszystko to, co się rodzi, podlega również śmierci, a ponieważ dusza nie ma narodzin, nie ma również przeszłości, teraźniejszości ani przyszłości. Jest ona wieczną, zawsze istniejącą i pradawną, co znaczy, że nie ma w historii śladów jej powstania. Będąc pod wrażeniem doświadczeń cielesnych, szukamy historii narodzin duszy itd. Dusza nigdy nie starzeje się, tak jak obserwujemy to w przypadku ciała, i dlatego tzw. starzec czuje w sobie tego samego ducha co i w młodości. Zmiany zachodzące w ciele nie mają wpływu na duszę. Nie ulega ona degeneracji tak jak drzewo czy jakakolwiek rzecz materialna. Nie wytwarza również produktów ubocznych. Produkty uboczne ciała, mianowicie dzieci, są odrębnymi indywidualnymi duszami i tylko z powodu ciała zdają się być dziećmi jakiegoś określonego człowieka. Ciało rozwija się dzięki obecności w nim duszy, ale dusza nie wytwarza żadnych produktów ubocznych ani też nie podlega żadnym zmianom. Jest zatem wolna od sześciu przemian zachodzących w ciele.
Podobny ustęp znajdujemy również w Kaṭha Upaniṣad (1.2.18):
na jāyate mriyate vā vipaścin
nāyaṁ kutaścin na babhūva kaścit
ajo nityaḥ śāśvato ’yaṁ purāṇo
na hanyate hanyamāne śarīre
Sens i znaczenie tego wersetu jest takie same jak w Bhagavad-gīcie, ale tutaj, w tym wersecie, jest jedno wspólne słowo: vipaścit, które oznacza uczonego, czyli posiadającego wiedzę.
Zatem świadomość jest symptomem duszy. Nawet jeśli ktoś nie może dostrzec duszy wewnątrz serca, gdzie się ona znajduje, to może wywnioskować o jej obecności na podstawie świadomości wykazywanej przez dane ciało. Czasami nie dostrzegamy słońca na niebie, z powodu chmur czy też jakiejś innej przyczyny, ale zawsze istnieje światło słoneczne i dlatego możemy być pewni, że jest dzień. Skoro tylko pojawi się trochę światła na niebie wczesnym rankiem, możemy wywnioskować, że oto wzeszło słońce. Podobnie, obecności duszy we wszystkich ciałach – czy to w ludzkich, czy w zwierzęcych – możemy domyślić się na podstawie istnienia w nich świadomości. Jednakże ta świadomość duszy różni się od świadomości Najwyższego. Najwyższa świadomość jest wszechwiedzą o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; natomiast świadomość duszy indywidualnej ma skłonność do zapominania. Kiedy zapomina ona o swojej wyższej naturze, otrzymuje nauki i oświecenie z najwyższych nauk Kṛṣṇy, jako że Kṛṣṇa nie jest podobny zapominającej duszy. Gdyby tak było, Jego nauki w Bhagavad-gīcie byłyby bezużyteczne.
Istnieją dwa rodzaje dusz – mianowicie mikroskopijna, cząstkowa dusza (aṇu-ātmā) i Dusza Najwyższa (vibhu-ātmā). W Kaṭha Upaniṣad (1.2.20) potwierdzone jest to w ten sposób:
aṇor aṇīyān mahato mahīyān
ātmāsya jantor nihito guhāyām
tam akratuḥ paśyati vīta-śoko
dhātuḥ prasādān mahimānam ātmanaḥ
„Zarówno Dusza Najwyższa [Paramātmā], jak i atomowych rozmiarów dusza indywidualna [jīvātmā], usytuowane są na tym samym drzewie ciała, wewnątrz tego samego serca żywej istoty. I tylko ten, kto uwolnił się od wszelkich materialnych pragnień i rozterek, może, dzięki łasce Najwyższego, poznać wspaniałość i piękno duszy”. Kṛṣṇa jest też źródłem Duszy Najwyższej, jak zostanie to wyjawione w rozdziałach następnych, a Arjuna jest indywidualną duszą rozmiarów atomu, nie pamiętającą o swojej prawdziwej naturze. Dlatego też musi zostać on oświecony przez Kṛṣṇę, albo Jego bona fide reprezentanta (mistrza duchowego).