Wprowadzenie

Urodziłem się w najciemniejszej ignorancji i mój mistrz duchowy otworzył moje oczy światłem wiedzy. Ofiarowuję mu moje głębokie wyrazy szacunku.

O, kiedy Śrīla Rūpa Gosvāmī Prabhupāda, który ustanowił w tym materialnym świecie misję mającą spełnić życzenie Pana Caitanyi, da mi schronienie u swych lotosowych stóp?

Kłaniam się lotosowym stopom mojego mistrza duchowego i stopom wszystkich Vaiṣṇavów. Kłaniam się lotosowym stopom Śrīla Rūpy Gosvāmiego i jego starszego brata Sanātany Gosvāmiego, jak również lotosowym stopom Raghunātha Dāsy, Raghunātha Bhaṭṭy, Gopāla Bhaṭṭy i Śrīla Jīvy Gosvāmīego. Składam hołd Kṛṣṇie Caitanyi i Panu Nityānandzie razem z Advaitą Ācāryą, Gadādharą, Śrīvāsą i ich towarzyszami. Składam hołd Śrīmatī Rādhārāṇī i Śrī Kṛṣṇie oraz Ich towarzyszkom, Śrī Lalicie i Viṣāce.

O mój drogi Kṛṣṇo, Ty jesteś przyjacielem strapionych i źródłem stworzenia. Ty jesteś panem pasterek gopi i kochankiem Rādhārāṇī. Tobie składam hołd.

Składam hołd Rādhārāṇī, królowej Vṛndāvany, o cerze koloru stopionego złota. Ty jesteś córką króla Vṛṣabhānu i jesteś bardzo droga Panu Kṛṣṇie.

Ofiarowuję wyrazy szacunku wszystkim Vaiṣṇavom, wielbicielom Pana, którzy tak jak drzewo pragnień spełniają życzenia wszystkich, i którzy są pełni współczucia dla upadłych dusz.

Składam hołd Śrī Kṛṣṇie Caitanyi, Prabhu Nityānandzie, Śrī Advaicie, Gadādharze, Śrīvāsie i wszystkim innym w sukcesji uczniów.

Bhagavad-gītā jest również znana jako Gītopaniṣad. Jest ona esencją wiedzy wedyjskiej, a w literaturze wedyjskiej jednym z najważniejszych Upaniṣadów. Jest tak wiele komentarzy do Bhagavad-gīty w języku angielskim, że ktoś może zapytać, czy istnieje potrzeba jeszcze jednego. To obecne wydanie może być wytłumaczone w następujący sposób. Ostatnio pewna Amerykanka poprosiła mnie, abym polecił jej jakieś angielskie tłumaczenie Bhagavad-gīty. Oczywiście w Ameryce jest bardzo wiele wydań Bhagavad-gīty dostępnych w języku angielskim, ale o ile mogłem się zorientować (nie tylko w Ameryce, ale również w Indiach), o żadnym z nich nie można powiedzieć, że jest autorytatywne, gdyż prawie w każdym z nich komentator wyraził swoje własne opinie, nie dotykając ducha Bhagavad-gīty takiej jaką ona jest.

Duch Bhagavad-gīty zawarty jest w samej Bhagavad-gīcie. Jest to tak: jeśli chcemy zażyć jakieś lekarstwo, musimy zażyć je zgodnie z zaleceniami recepty. Nie możemy przyjąć lekarstwa według własnej fantazji lub kierując się wskazówkami przyjaciela. Musimy zażyć je zgodnie ze wskazówkami umieszczonymi na etykietce albo zgodnie ze wskazówkami lekarza. Podobnie Bhagavad-gītę powinniśmy rozumieć i przyjmować tak, jak poleca to jej autor. Autorem Bhagavad-gīty jest Pan Śrī Kṛṣṇa. Jest On wspominany na każdej stronie Bhagavad-gīty jako Najwyższa Osoba Boga, Bhagavān. Oczywiście słowo bhagavān czasami odnosi się do jakiejś potężnej osoby albo potężnego półboga, i niewątpliwie też tutaj bhagavān wskazuje na Pana Śrī Kṛṣṇę jako wielką osobowość, ale równocześnie powinniśmy wiedzieć, że Pan Śrī Kṛṣṇa jest Najwyższą Osobą Boga, jak potwierdzili to wszyscy wielcy ācāryowie (mistrzowie duchowi), jak Śaṅkarācārya, Rāmānujācārya, Madhvācārya, Nimbārka Svāmī, Śrī Caitanya Mahāprabhu i wiele innych autorytetów w wiedzy wedyjskiej w Indiach. Pan Sam dowodzi w Bhagavad-gīcie, że jest Najwyższą Osobą Boga i jest przyjęty jako taki w Brahma-saṁhicie, wszystkich Purāṇach, a szczególnie w Śrīmad-Bhāgavatam, znanym jako Bhāgavata Purāṇa (kṛṣṇas tu bhagavān svayam). Zatem powinniśmy przyjąć Bhagavad-gītę tak, jak poleca to Sam Osoba Boga. W Czwartym Rozdziale Gīty (4.1–3) Pan mówi:

Pan informuje tutaj Arjunę, że Bhagavad-gītā została pierwszy raz przekazana bogu słońca, bóg słońca wytłumaczył ją Manu, z kolei Manu wytłumaczył ją Ikṣvāku, i w ten sposób poprzez sukcesję uczniów, poprzez kolejnych jej mówców, przekazywany był ten system yogi. Jednak z biegiem czasu przekaz ten został przerwany i znajomość tego systemu zaginęła. Wskutek tego Pan musiał powtórzyć Bhagavad-gītę raz jeszcze, tym razem do Arjuny na polu bitewnym Kurukṣetra.

Pan powiedział Arjunie, że przekazuje mu ten najwyższy sekret dlatego, że jest on Jego i wielbicielem i przyjacielem. Oznacza to, że Bhagavad-gītā jest rozprawą przeznaczoną szczególnie dla wielbicieli Pana. Są trzy klasy transcendentalistów, mianowicie jñānī, yogīni i bhaktowie, czyli impersonaliści, praktykujący medytację i wielbiciele Pana. Pan mówi tutaj wyraźnie Arjunie, że czyni go pierwszym odbiorcą tej wiedzy w nowej paramparā (sukcesji uczniów), ponieważ stara sukcesja została przerwana. Dlatego życzeniem Pana było ustanowienie następnej sukcesji (paramparā), która kontynuowałaby ideę myślenia idącą od boga słońca do innych. Pan zapragnął, aby Arjuna na nowo rozpoczął rozpowszechnianie Jego nauki. Chciał On, aby Arjuna został autorytetem w rozumieniu Bhagavad-gīty. Widzimy więc, że Bhagavad-gītā została przekazana Arjunie głównie dlatego, że był on bhaktą Pana, bezpośrednim uczniem Kṛṣṇy i Jego bliskim przyjacielem. Zatem Bhagavad-gītę może najlepiej zrozumieć osoba, która posiada cechy podobne do Arjuny. To znaczy, że musi być ona bhaktą Pana i musi być w bezpośrednim związku z Panem. Jest to bardzo skomplikowany temat, ale krótko można powiedzieć, że wielbiciel posiada związek z Panem na jeden z pięciu różnych sposobów:

1. Może być wielbicielem Pana w stanie pasywnym;

2. Może być wielbicielem Pana w stanie aktywnym;

3. Może być wielbicielem Pana jako Jego przyjaciel;

4. Może być wielbicielem Pana jako Jego rodzic;

5. Może być wielbicielem Pana jako ukochany współmałżonek.

Arjuna był w związku przyjaźni z Panem. Oczywiście jest ogromna różnica między tą przyjaźnią a przyjaźnią spotykaną w świecie materialnym. Ta przyjaźń jest przyjaźnią transcendentalną, którą nie każdy może posiadać. Każdy ma jakiś szczególny związek z Panem i związek ten może być odnowiony przez doskonałość służby oddania. Jednak w obecnym stanie naszego życia zapomnieliśmy nie tylko o Najwyższym Panu, ale również o naszym wiecznym z Nim związku. Każda żywa istota z wielu bilionów i trylionów żywych istot, ma jakiś szczególny, wieczny związek z Panem. Nazywany jest on svarūpa. Związek ten (svarūpa) może zostać odnowiony poprzez proces służby oddania i stan taki nazywany jest svarūpa-siddhi – doskonałością czyjejś konstytucjonalnej pozycji. Więc Arjuna był wielbicielem Najwyższego Pana i łączył go z Nim związek przyjaźni.

Należy zwrócić uwagę na to, w jaki sposób Arjuna przyjął Bhagavad-gītę. Zostało to opisane w Rozdziale Dziesiątym (10.12–14):

„Arjuna rzekł: Ty jesteś Najwyższą Osobą Boga, ostateczną siedzibą, najczystszą Absolutną Prawdą. Jesteś wieczną, transcendentalną, oryginalną osobą, jesteś nienarodzonym i największym. Wszyscy wielcy mędrcy, jak Nārada, Asita, Devala, Vyāsa świadczą o Tobie, a teraz Ty sam mi to oznajmiasz. O Kṛṣṇo, całkowicie przyjmuję za prawdę wszystko to, co mi powiedziałeś. Ani bogowie, ani demony, o Panie, nie znają Twojej Osoby”.

Po wysłuchaniu Bhagavad-gīty od Najwyższej Osoby Boga, Arjuna zaakceptował Kṛṣṇę jako paraṁ-brahmę, Najwyższego Brahmana. Każda żywa istota jest Brahmanem, ale najwyższa żywa istota, czyli Najwyższa Osoba Boga, jest Najwyższym Brahmanem. Param dhāma oznacza, że jest On najwyższym spoczynkiem albo siedzibą wszystkiego; pavitram oznacza, że jest On czysty, nieskalany materialnie; puruṣam oznacza, że jest On najwyższym podmiotem radości; śāśvatam, że jest oryginalny; divyam, że jest transcendentalny; ādi-devam, że jest On Najwyższą Osobą Boga; ajam, że jest nienarodzony; a vibhum, że jest największy.

Ktoś może pomyśleć, że Arjuna mówił to wszystko drogą pochlebstwa, jako, że był przyjacielem Kṛṣṇy, ale Arjuna, aby rozwiać tego rodzaju wątpliwości z umysłów czytelników Bhagavad-gīty, uzasadnia te pochwały już w następnym wersecie. Mówi on, że za Najwyższą Osobę Boga uważa Kṛṣṇę nie tylko on, ale również takie autorytety, jak mędrcy Nārada, Asita, Devala, Vyāsadeva itd. Są to wielkie osobistości, które rozpowszechniają wiedzę wedyjską tak, jak zostało to uznane przez wszystkich ācāryów. Dlatego Arjuna mówi Krsnie, że przyjmuje za całkowicie doskonałe wszystko to, co On mówi. Sarvam etad ṛtaṁ manye: „Wszystko, co mówisz, przyjmuję za prawdę”. Stwierdza on również, że bardzo trudno jest zrozumieć Osobę Pana, i że nawet wielcy półbogowie nie mogą Go poznać. To znaczy, że Pana nie mogą poznać osoby stojące wyżej od istot ludzkich. Więc jak może zrozumieć Śrī Kṛṣṇę ludzka istota nie będąca wielbicielem?

Zatem Bhagavad-gītę należy przyjmować w duchu oddania. Nie należy myśleć, że jest się równym Kṛṣṇie albo że jest On zwykłą osobą, czy nawet wielką osobistością. Pan Śrī Kṛṣṇa jest Najwyższą Osobą Boga. Więc według oznajmienia Bhagavad-gīty, czy wypowiedzi Arjuny – osoby, która próbuje zrozumieć Bhagavad-gītę – powinniśmy przynajmniej teoretycznie przyjąć Kṛṣṇę za Najwyższą Osobę Boga, a dzięki temu pokornemu nastawieniu będziemy mogli zrozumieć Bhagavad-gītę. Bardzo trudno jest zrozumieć Bhagavad-gītę, jeśli nie czyta się jej w duchu pokory – jako, że jest ona wielką tajemnicą.

Właściwie czym jest Bhagavad-gītā? Celem Bhagavad-gīty jest wyzwolenie ludzkości z niewiedzy materialnej egzystencji. Każdy człowiek uwikłany jest w wiele różnych kłopotów, podobnie jak Arjuna był w kłopocie, kiedy miał stoczyć bitwę na polu Kurukṣetra. Arjuna podporządkował się Kṛṣṇie i wskutek tego została wygłoszona Bhagavad-gītā. Nie tylko Arjuna, ale każdy z nas pełen jest rozterek z powodu tej materialnej egzystencji. Samo nasze istnienie ma miejsce w atmosferze nieistnienia. W rzeczywistości nie powinniśmy obawiać się nieistnienia. Nasza egzystencja jest wieczna. Ale w jakiś sposób zostaliśmy umieszczeni w asat. Asat odnosi się do tego, co nie istnieje.

Spośród tak wielu ludzkich istot, które cierpią, niewiele jest takich, które rzeczywiście starają się dowiedzieć jaka jest ich prawdziwa pozycja, kim są, dlaczego znalazły się w tak niefortunnym położeniu itd. Dopóki nie zaczną one dociekać źródeł własnego cierpienia, dopóki nie zdadzą sobie sprawy z tego, że nie chcą cierpieć, a raczej chcą położyć kres wszelkim cierpieniom, dopóty nie mogą być uważane za doskonałe ludzkie istoty. Człowieczeństwo zaczyna się wtedy, gdy ten rodzaj dociekań budzi się w naszym umyśle. W Brahma-sūtrze takie dociekanie nazywane jest brahma-jijñāsā. Dopóki ludzka istota nie docieka natury Absolutu, każde jej działanie powinno być uznawane za błędne. Zatem ci, którzy zaczynają pytać, dlaczego cierpią albo skąd pochodzą i gdzie pójdą po śmierci, są odpowiednimi studentami do poznania Bhagavad-gīty. Szczery student powinien mieć również niezachwiany szacunek do Najwyższej Osoby Boga. Takim uczniem był Arjuna.

Pan Kṛṣṇa zstępuje specjalnie po to, by na nowo ustanowić prawdziwy cel życia, kiedy człowiek o tym celu zapomina. Nawet wtedy, spośród wielu, wielu rozbudzonych ludzkich istot może tylko jedna osiąga zrozumienie swej pozycji i dla takiej osoby przekazywana jest Bhagavad-gītā. Właściwie my wszyscy zostaliśmy pożarci przez tygrysicę niewiedzy, ale Pan jest bardzo miłosierny dla żywych istot, szczególnie dla istot ludzkich. Dlatego przekazał On Bhagavad-gītę, czyniąc Swego przyjaciela Arjunę Swoim uczniem.

Będąc towarzyszem Pana Kṛṣṇy, Arjuna był ponad wszelką ignorancją. Jednak na polu bitewnym Kurukṣetra został on specjalnie poddany działaniu złudnej energii w tym celu, by pytać Pana Kṛṣṇę o problemy życia, tak aby Pan mógł je wyjaśnić dla korzyści przyszłych pokoleń ludzkich istot i aby nakreślić plan życia. Wszystko to po to, aby człowiek mógł działać zgodnie z tym planem i doskonalić misję swojego ludzkiego życia.

Przedmiotem rozważań Bhagavad-gīty jest pięć podstawowych prawd. Przede wszystkim wytłumaczona jest w niej nauka Boga, a następnie konstytucjonalna pozycja żywej istoty, jīvy. Istnieje īśvara, to znaczy kontroler, i istnieją jīvy, żywe istoty, które są kontrolowane. Kiedy żywa istota twierdzi, że nie jest kontrolowana, ale, że jest wolna, jest wtedy niespełna rozumu. Żywa istota jest kontrolowana pod każdym względem, przynajmniej w swoim uwarunkowanym życiu. Podstawowym przedmiotem rozważań w Bhagavad-gīcie jest īśvara (najwyższy kontroler) i jīvy (kontrolowane żywe istoty). Omówione zostały również: prakṛti (natura materialna), czas (okres trwania całego wszechświata, czyli manifestacji natury materialnej) oraz karma (działanie). Manifestacja kosmiczna pełna jest wszelakich działań i w te różne czynności zaangażowane są wszystkie żywe istoty. Z Bhagavad-gīty musimy dowiedzieć się: czym jest Bóg, czym są żywe istoty, czym jest prakṛti, czym jest manifestacja kosmiczna i w jaki sposób jest ona kontrolowana przez czas oraz jakie są czynności żywych istot.

Spośród tych pięciu podstawowych przedmiotów rozważań Bhagavad-gīty, Najwyższy Bóg, czyli Kṛṣṇa, Brahman, najwyższy kontroler albo Paramātmā – można używać któregokolwiek z tych imion – jest uznany za najwyższego ze wszystkich. Żywe istoty są jakościowo takie same jak najwyższy kontroler. Na przykład Pan sprawuje kontrolę nad sprawami wszechświata, nad materialną naturą itd, jak to zostanie wytłumaczone w następnych rozdziałach Bhagavad-gīty. Materialna natura nie jest niezależna. Działa ona pod kierunkiem Najwyższego Pana. Pan Kṛṣṇa mówi, mayādhyakṣeṇa prakṛtiḥ sūyate sa-carācaram: „Ja kieruję działaniem tej materialnej natury”. Gdy obserwujemy jakieś wspaniałe zjawiska w naturze kosmicznej, powinniśmy wiedzieć, że poza tą kosmiczną manifestacją istnieje kontroler. Gdyby nie ta kontrola, nic nie mogłoby się zamanifestować. Nie branie pod uwagę tego kontrolera jest dziecinadą. Dziecko może myśleć, że samochód jest czymś zgoła cudownym, gdyż posiada zdolność poruszania się bez pomocy konia czy innego zwierzęcia pociągowego, ale rozsądny człowiek wie, na czym polega działanie mechanizmu silnikowego. Zdaje sobie sprawę z tego, że poza maszynerią jest człowiek, kierowca. Podobnie, takim kierowcą jest Najwyższy Pan i wszystko działa pod jego kierunkiem. Jīvy, czyli żywe istoty, zostały uznane przez Pana za Jego integralne cząstki, jak to będziemy mogli zauważyć w następnych rozdziałach. Cząstka złota jest również złotem, a kropla wody z oceanu jest również słona, i podobnie my, żywe istoty, będąc częścią najwyższego kontrolera – īśvary, czyli Bhagavāna, Pana Śrī Kṛṣṇy – mamy wszystkie cechy Najwyższego Pana w znikomej ilości, jako że jesteśmy maleńkimi īśvarami – īśvarami uzależnionymi. Próbujemy kontrolować naturę, tak jak obecnie próbujemy kontrolować przestrzeń czy planety, i ta skłonność do kontrolowania istnieje w nas dlatego, że istnieje ona w Kṛṣṇie. Powinniśmy wiedzieć, że pomimo tej naszej skłonności do panowania nad naturą materialną, nie jesteśmy najwyższym kontrolerem. Zostało to wyjaśnione w Bhagavad-gīcie. 

Czym jest natura materialna? Jest ona również wytłumaczona w Gīcie jako niższa prakṛti, niższa natura. Żywa istota została wytłumaczona jako wyższa prakrti. Prakṛti jest zawsze kontrolowana, niezależnie od tego, czy jest to niższa, czy wyższa prakṛti. Prakṛti jest rodzaju żeńskiego i jest kontrolowana przez Pana, tak jak czynności żony kontrolowane są przez męża. Prakṛti jest zawsze zależna i znajduje się pod panowaniem Pana, który jest tym, który dominuje. Zarówno żywe istoty, jak i materialna natura znajdują się pod panowaniem, kontrolą Najwyższego Pana. Według Bhagavad-gīty, żywe istoty – chociaż są integralnymi cząstkami Najwyższego Pana – mają być uważane za prakṛti. Wyjaśnia to piąty werset Siódmego Rozdziału Bhagavad-gīty. Apareyam itas tv anyāṁ prakṛtiṁ viddhi me parām / jīva-bhūtām: „Ta materialna natura jest Moją niższą prakṛti. A oprócz tej, istnieje jeszcze inna prakṛti – jīva-bhūtām, żywe istoty”.

Na samą naturę materialną składają się trzy jakości: guṇa dobroci, guṇa pasji i guṇa ignorancji. Oprócz tych guṇ istnieje wieczny czas i przez kombinację tych sił natury – pod kontrolą i w granicach czasu – powstają różne czynności, które nazywane są karmą. Czynności te spełniane są od czasów niepamiętnych, a my albo cieszymy się owocami naszych czynów, albo cierpimy z ich powodu. Na przykład przypuśćmy, że jestem człowiekiem interesu, pracowałem bardzo ciężko i inteligentnie i zgromadziłem ogromną sumę w banku. Mogę więc używać życia. Ale przypuśćmy, że potem straciłem wszystkie pieniądze w interesach – wtedy cierpię. Podobnie w każdej dziedzinie życia, albo cieszymy się z rezultatów naszej pracy, albo cierpimy z ich powodu. To nazywane jest karmą.

Īśvara (Najwyższy Pan), jīva (żywa istota), prakṛti (natura), kāla (wieczny czas) i karma (działanie) – wszystko to zostało wytłumaczone w Bhagavad-gīcie. Z tych pięciu: Pan, żywe istoty, materialna natura i czas, są wieczne. Manifestacja prakṛti może być tymczasowa, ale nie jest ona fałszywa. Niektórzy filozofowie twierdzą, że manifestacja natury materialnej jest fałszywa, ale według filozofii Bhagavad-gīty i według filozofii Vaiṣṇavów, nie jest to prawdą. Manifestacja tego świata nie jest uznawana za fałszywą; jest ona uznawana za prawdziwą, ale tymczasową. Porównywana jest do chmury, która wędruje po niebie, albo do pór deszczowych, które odżywiają ziarno. Skoro tylko mija pora deszczowa i skoro tylko chmura rozwiewa się, wszystkie plony, które były karmione przez deszcz, wysychają. Podobnie ta manifestacja materialna powstaje w pewnym przedziale czasowym, trwa przez chwilę i następnie znika. Tak funkcjonuje prakṛti. I cykl ten trwa wiecznie. Zatem prakṛti jest wieczna i nie jest ona fałszywa. Pan mówi o niej: „Moja prakṛti.” Ta materialna natura jest energią Najwyższego Pana, ale jest odseparowana od Niego. Energią Najwyższego Pana są również żywe istoty, ale te nie są oddzielone od Niego. Pozostają one w wiecznym związku z Panem. Więc Pan, żywe istoty, materialna natura i czas, wszystkie są powiązane ze sobą i wszystkie są wieczne. Karma jednakże nie jest wieczna, chociaż skutki karmy mogą być rzeczywiście bardzo dawne. My cieszymy się rezultatami naszego postępowania albo cierpimy z ich powodu od czasów niepamiętnych, ale możemy zmienić rezultaty naszej karmy, czyli naszego postępowania, a zmiana ta zależy od doskonałości naszej wiedzy. Jesteśmy zaangażowani w różne czynności. Bez wątpienia nie wiemy, jaki rodzaj postępowania powinniśmy wybrać, aby doznać ulgi od działań i następstw wszystkich naszych czynów, ale to również zostało wytłumaczone w Bhagavad-gīcie.

Īśvara, Najwyższy Pan, jest obdarzony najwyższą świadomością. Jīvy, czyli żywe istoty będąc cząstkami Najwyższego Pana, są również świadome. Zarówno żywa istota, jak i natura materialna objaśnione zostały jako prakṛti, energia Najwyższego Pana, ale jedna z tych dwóch, mianowicie jīva, jest świadoma. Druga, prakṛti, nie posiada świadomości. Taka jest różnica. Jīva-prakṛti nazywana jest wyższą, ponieważ jīva posiada świadomość podobną do świadomości Pana. Jednakże świadomość Pana jest najwyższą świadomością i nie należy twierdzić, że jīva (żywa istota) jest również w najwyższym stopniu świadoma. Żywa istota nie może posiadać najwyższej świadomości w żadnym sensie swojej doskonałości i błędna jest teoria, która mówi, że może ona taką świadomość osiągnąć. Świadomą być ona może, ale nie jest świadomą doskonale czy w najwyższym stopniu.

Różnica między jīvą a īśvarą zostanie wytłumaczona w Trzynastym Rozdziale Bhagavad-gīty. Pan jest kṣetra-jña, czyli świadomy, tak jak świadoma jest żywa istota, ale żywa istota świadoma jest tylko swojego indywidualnego ciała, podczas gdy Pan jest świadomy wszystkich ciał. Ponieważ przebywa On w sercu każdej żywej istoty, jest On świadomy mechanizmu psychicznego wszystkich jīv. Nie powinniśmy o tym zapominać. Wytłumaczone również zostało to, że Paramātmā, Najwyższa Osoba Boga, przebywa w sercu każdego jako īśvara (kontroler) i daje wskazówki żywej istocie, aby postępowała zgodnie ze swoimi pragnieniami. Żywa istota zapomina o tym co powinna robić. Najpierw postanawia działać w pewien sposób, a następnie zostaje uwikłana w działanie i skutki swojej karmy. Po porzuceniu jednego typu ciała, przyjmuje następne, tak jak my wkładamy i zdejmujemy stare ubranie. Wędrując w ten sposób dusza cierpi z powodu skutków swojego własnego postępowania. To postępowanie może zostać zmienione wówczas, gdy żywa istota znajdzie się w gunie dobroci, jest rozsądna i rozumie jaką linię postępowania powinna obrać. Jeśli to uczyni, wtedy wszystkie jej działania i skutki jej przeszłych czynów mogą ulec zmianie. Zatem karma nie jest wieczna. Dlatego zaznaczyliśmy, że z tych pięciu pojęć (īśvara, jīva, prakrti, czas i karma), cztery są wieczne, podczas gdy karma nie jest wieczna.

W najwyższym stopniu świadomy īśvara podobny jest do żywej istoty pod tym względem, że zarówno świadomość Pana, jak i świadomość żywej istoty są transcendentalne. Świadomość nie jest produktem związków materii. Jest to błędna idea. Bhagavad-gītā nie potwierdza teorii mówiącej, że świadomość rozwija się w pewnych warunkach, w których materia tworzy związki. Świadomość może być fałszywie odzwierciedlona przez warunki materialne, tak jak światło przenikające przez kolorowe szkło może wydawać się być pewnego koloru. Ale świadomość Pana wolna jest od materialnych wpływów. Pan Kṛṣṇa mówi, mayādhyakṣeṇa prakṛtiḥ. Kiedy schodzi On w ten świat materialny, Jego świadomość nie ulega materialnym wpływom. Gdyby tak było, nie byłby On zdolny do rozważania tematów transcendentalnych, tak jak to czyni w Bhagavad-gīcie. Nie można powiedzieć niczego o świecie transcendentalnym, nie będąc wolnym od materialnie zanieczyszczonej świadomości. Więc Pan nie jest skażony materialnie. Jednak nasza świadomość jest w obecnym momencie materialnie zanieczyszczona. Bhagavad-gītā naucza, że musimy tę materialnie skażoną świadomość oczyścić. W czystej świadomości nasze czyny będą zgodne z wolą īśvary i to uczyni nas szczęśliwymi. Nie znaczy to, że powinniśmy porzucić wszelką działalność. Raczej nasze działanie powinno zostać oczyszczone, a oczyszczone działanie nazywa się bhakti. Działanie w bhakti zdaje się być zwykłym działaniem, ale nie jest ono zanieczyszczone. Ignorantowi może wydawać się, że bhakta postępuje lub pracuje jak zwykły człowiek, ale taka osoba o ubogim zasobie wiedzy nie wie, że czynności bhakty albo czynności Pana nie są skażone nieczystą świadomością, czyli materią. Są one transcendentalne do trzech gun natury materialnej. Powinniśmy wiedzieć jednakże, że w obecnej chwili nasza świadomość jest zanieczyszczona.

Gdy jesteśmy skażeni materialnie, jesteśmy nazywani „uwarunkowanymi”. Fałszywa świadomość manifestuje się w ten sposób, że odnosimy wrażenie, że jesteśmy produktami natury materialnej. Jest to nazywane fałszywym ego. Ten, którego myśli skupiają się na cielesnej koncepcji życia, nie może zrozumieć swojego położenia. Bhagavad-gītā została wygłoszona w tym celu, aby wyzwolić nas z tej cielesnej koncepcji życia, i Arjuna postawił się w tej sytuacji dlatego, aby otrzymać nauki od Pana. Należy uwolnić się od cielesnej koncepcji życia; jest to wstępne zajęcie transcendentalisty. Ten, kto chce być wolnym, kto pragnie osiągnąć wyzwolenie, musi przede wszystkim nauczyć się, że nie jest tym materialnym ciałem. Mukti, czyli wyzwolenie, oznacza wolność od świadomości materialnej. Definicja wyzwolenia dana jest również w Śrīmad-Bhāgavatam. Muktir hitvānyathā-rūpaṁ svarūpeṇa vyavasthitiḥ: mukti oznacza wyzwolenie z nieczystej świadomości tego świata materialnego i usytuowanie się w świadomości czystej. Wszystkie instrukcje Bhagavad-gīty mają na celu obudzenie tej czystej świadomości i dlatego w końcowej części Gīty Kṛṣṇa pyta Arjunę, czy jego świadomość została oczyszczona. Oczyszczona świadomość oznacza działanie zgodne z instrukcjami Pana. Na tym polega istota oczyszczonej świadomości. Świadomość już posiadamy, jako, że jesteśmy integralnymi cząstkami Pana, ale znajdujemy się pod wpływem niższych gun natury materialnej. Natomiast Pan, będąc Najwyższym, nigdy im nie ulega. Taka jest różnica pomiędzy Najwyższym Panem a duszami uwarunkowanymi.

Czym jest ta świadomość? Ta świadomość to: „Ja jestem”. Więc czym ja jestem? W nieczystej świadomości „ja jestem” oznacza, że „ja jestem panem wszystkiego, co znajduje się w zasięgu mojego wzroku. Ja jestem podmiotem radości”. Świat się kręci, ponieważ każda żywa istota myśli, że jest ona panem i stworzycielem tego świata materialnego. Świadomość materialna dzieli się na dwie kategorie psychiczne. Jedna, że jestem stworzycielem, i druga: ja jestem podmiotem radości. W rzeczywistości stworzycielem, jak i podmiotem radości jest Najwyższy Pan, a żywa istota, będąc integralną cząstką Najwyższego Pana, nie jest ani stworzycielem, ani podmiotem radości, lecz współdziałającym. Jest ona stworzoną i jest przedmiotem radości. Na przykład część jakiejś maszyny współpracuje z całą maszyną, a część ciała współpracuje z całym ciałem. Ręce, stopy, oczy, nogi itd., wszystkie są częściami ciała, ale właściwie nie one są podmiotami radości. Podmiotem radości jest żołądek. Nogi przenoszą ciało, ręce dostarczają pożywienie, zęby żują i wszystkie części ciała zaangażowane są w zadowalanie żołądka, ponieważ żołądek jest zasadniczym organem, który odżywia całe ciało. Dlatego żołądek otrzymuje wszystko. Drzewo karmi się przez podlewanie jego korzeni, a ciało odżywia się karmiąc żołądek, ponieważ jeśli ciało ma być utrzymane w zdrowym stanie, części ciała muszą współpracować, aby nakarmić żołądek. Podobnie, Najwyższy Pan jest stworzycielem i podmiotem radości, a naszym przeznaczeniem jako żywych istot jest współpraca dla zadowolenia Go. Ta współpraca faktycznie pomoże nam, tak jak pożywienie pobrane przez żołądek pomoże innym częściom ciała. Jeśli palce ręki będą myślały, że powinny przyjąć pokarm dla siebie, zamiast dostarczyć go do żołądka, zaszkodzą wtedy sobie. Centralną postacią stworzenia i radości jest Najwyższy Pan, a żywe istoty są Jego współpracownikami i z tej współpracy czerpią radość. Jest to zależność podobna do tej, jaka istnieje pomiędzy panem a sługą. Jeśli pan jest w pełni zadowolony, wtedy zadowolony jest też sługa. Podobnie zadowalany powinien być Najwyższy Pan, chociaż żywe istoty również posiadają skłonność do tworzenia i cieszenia się tym światem materialnym, jako, że tendencje takie istnieją w Najwyższym Panu, który stworzył ten zamanifestowany, kosmiczny świat.

Z Bhagavad-gīty dowiemy się, że kompletna całość obejmuje: najwyższego kontrolera, kontrolowane żywe istoty, kosmiczną manifestację, wieczny czas i karmę, czyli działanie, i wszystkie one zostały wytłumaczone w tym tekście. Razem tworzą one kompletną całość, a ta kompletna całość nazywana jest Najwyższą Absolutną Prawdą. Kompletna całość i kompletna Absolutna Prawda są Najwyższą Osobą Boga, Śrī Kṛṣṇą. Wszystkie manifestacje powstały z Jego różnych energii i On jest kompletną całością. 

Gītā tłumaczy również, że bezosobowy Brahman jest także podporządkowany kompletnej i Najwyższej Osobie (brahmaṇo hi pratiṣṭhāham). Wyraźniej tłumaczy Brahmana Brahma-sūtra, gdzie jest powiedziane, że jest On jak promienie słońca. Bezosobowy Brahman to świecące promienie Najwyższej Osoby Boga. Bezosobowy Brahman jest niekompletną realizacją absolutnej całości i taką jest również koncepcja Paramātmy. W Rozdziale Piętnastym zostanie wyjaśnione, że Najwyższa Osoba Boga, Puruṣottama, jest zarówno ponad bezosobowym Brahmanem, jak i ponad częściową realizacją Paramātmy. Najwyższa Osoba Boga nazywany jest sac-cid-ānanda-vigraha. Brahma-saṁhitā zaczyna się w ten sposób: īśvaraḥ paramaḥ kṛṣṇaḥ sac-cid-ānanda-vigrahaḥ / anādir ādir govindaḥ sarva-kāraṇa-kāraṇam. „Govinda, Kṛṣṇa, jest przyczyną wszystkich przyczyn. On jest pierwszą przyczyną i On jest prawdziwą formą wiecznego istnienia, wiedzy i szczęścia”. Realizacja bezosobowego Brahmana jest realizacją Jego cechy sat (wieczności). Realizacja Paramātmy jest realizacją Jego cechy sat-cit (wiecznej wiedzy). Ale realizacja Osoby Boga, Kṛṣṇy, jest realizacją wszystkich cech transcendentalnych: sat, cit i ānanda (wieczności, wiedzy i szczęścia w kompletnej vigraha (formie).

Ludzie mniej inteligentni uważają, że Najwyższa Prawda jest bezosobowy, ale On jest transcendentalną Osobą i potwierdza to cała literatura wedyjska. Nityo nityānāṁ cetanaś cetanānām. (Kaṭha Upaniṣad 2.2.13) Tak jak my wszyscy jesteśmy indywidualnymi żywymi istotami i posiadamy swoją indywidualność, również Najwyższa Absolutna Prawda jest ostatecznie osobą, a realizacja Osoby Boga jest realizacją wszystkich cech transcendentalnych w Jego kompletnej formie. Kompletna całość nie jest pozbawiony formy. Gdyby był On pozbawiony formy, albo gdyby brakowało Mu czegoś, nie mógłby być wtedy kompletną całością. Kompletna całość musi mieć w sobie wszystko to, co obejmuje nasze doświadczenie i co znajduje się poza naszym doświadczeniem, inaczej nie mogłaby być ona kompletna.

Kompletna całość, Osoba Boga posiada bezgraniczne moce (parāsya śaktir vividhaiva śrūyate). Bhagavad-gītā tłumaczy również to, w jaki sposób Kṛṣṇa działa poprzez Swoje różne moce. Ten świat zjawiskowy, czyli świat materialny, w którym jesteśmy umieszczeni, również jest kompletny w sobie, ponieważ dwadzieścia cztery elementy, z których ten świat materialny zamanifestował się czasowo, są – według filozofii Sāṅkhya – całkowicie przystosowane do produkcji kompletnych środków potrzebnych do jego utrzymania. Nie ma w nim nic zbędnego ani niczego nie brakuje. Ta tymczasowa manifestacja ma swój własny czas, ustalony przez energię najwyższej całości, i kiedy czas jej wypełni się, zostanie unicestwiona przez kompletną aranżację kompletnego. Małe kompletne jednostki, mianowicie żywe istoty, posiadają doskonałe warunki do zrealizowania całości, a wszelkiego rodzaju niekompletności doświadczane są z powodu niekompletnej wiedzy o kompletnej całości. Więc Bhagavad-gītā zawiera doskonałą, kompletną wiedzę mądrości wedyjskiej.

Cała wiedza wedyjska jest nieomylna i Hindus przyjmuje tę wiedzę jako kompletną i nieomylną. Na przykład łajno krowie jest odchodem zwierzęcia, a według smṛti, czyli zaleceń wedyjskich, jeśli ktoś dotknie odchodów zwierzęcia, musi wziąć kąpiel, aby się oczyścić. Ale w pismach wedyjskich łajno krowie jest uważane za czynnik oczyszczający. Ktoś może uważać to za sprzeczność, ale w Indiach nie będzie budzić to sprzeczności, albowiem jest to nakaz wedyjski, który przyjmuje się bez żadnych komentarzy. I rzeczywiście, przyjmując to, nie popełni się błędu. Współczesna nauka udowodniła, że łajno krowie zawiera wszelkie własności antyseptyczne. Wiedza wedyjska jest kompletna i doskonała, gdyż jest ona ponad wszelkimi wątpliwościami i błędami, a Bhagavad-gītā jest esencją całej wiedzy wedyjskiej.

Wiedza wedyjska nie jest przedmiotem badań. Nasze prace badawcze są niedoskonałe, ponieważ badamy przedmioty niedoskonałymi zmysłami. Musimy przyjąć doskonałą wiedzę, która przekazywana jest, jak to oznajmiono w Bhagavad-gīcie, w paramparā (sukcesji uczniów), zaczynającej się od najwyższego mistrza duchowego, Samego Pana, i przekazywanej sukcesji mistrzów duchowych. Arjuna, uczeń przyjmujący lekcje od Pana Śrī Kṛṣṇy, bez sprzeciwu przyjmuje wszystko to, co mówi Kṛṣṇa. Nie można zaakceptować jednej części Bhagavad-gīty, a inną odrzucić. Nie. Musimy przyjąć Bhagavad-gītę bez interpretowania jej, bez usuwania pewnych jej części i bez własnego kapryśnego uczestniczenia w zagadnieniu. Gītę należy przyjąć jako najbardziej doskonałe przedstawienie wiedzy wedyjskiej. Wiedzę wedyjską otrzymaliśmy od źródeł transcendentalnych, a pierwsze słowa zostały wypowiedziane przez Samego Pana. Słowa przekazywane przez Pana są zwane apauruṣeya, co oznacza, że różnią się od słów wypowiadanych przez jakąś osobę tego doczesnego świata, która posiada cztery wady: (1) na pewno popełnia błędy, (2) niezmiennie ulega złudzeniu, (3) ma skłonności do oszukiwania innych, (4) jest ograniczona przez niedoskonałe zmysły. Z tymi czterema niedoskonałościami nie można udzielać doskonałych informacji o wszechprzenikającej wiedzy.

Wiedza wedyjska nie pochodzi od takich ułomnych żywych istot. Wiedza ta została przekazana sercu Brahmy, pierwszej stworzonej żywej istocie, a Brahmā z kolei udzielił jej swoim synom i uczniom w nieskażonej postaci, tak jak początkowo otrzymał ją od Pana. Pan jest pūrṇam, wszechdoskonały, i nie podlega On prawom natury materialnej. Należy być zatem dostatecznie inteligentnym, aby zdać sobie sprawę z tego, że Pan jest jedynym właścicielem wszystkiego we wszechświecie, i że jest On pierwszym stwórcą, stwórcą Brahmy. W Rozdziale Jedenastym Pan nazwany został prapitāmaha, ponieważ Brahmā nazywany jest pitāmaha, czyli dziadkiem, a On jest stwórcą tego dziadka. Nikt więc nie powinien uważać się za właściciela czegokolwiek; należy przyjmować tylko te rzeczy, które zostały przeznaczone dla nas przez Pana, jako konieczne do utrzymania.

Podano wiele przykładów, w jaki sposób używać tych wydzielonych nam przez Pana rzeczy. Bhagavad-gītā tłumaczy to również. Początkowo Arjuna zadecydował, że nie będzie walczył w bitwie na Polu Kurukṣetra. Była to jego własna decyzja. Arjuna powiedział Panu, że nie mógłby cieszyć się królestwem po zabiciu swoich krewnych. Decyzja ta oparta była na cielesnej koncepcji życia, ponieważ uważał on, że jest tym ciałem materialnym, a osoby spokrewnione z jego ciałem – to jego bracia, siostrzeńcy, szwagrowie, dziadkowie itd. Zatem chciał zadowolić pragnienia związane z ciałem. Pan wygłosił Bhagavad-gītę dlatego, aby zmienić jego zdanie, i w końcu Arjuna decyduje się walczyć pod kierunkiem Pana, mówiąc, kariṣye vacanaṁ tava: „Postąpię zgodnie z Twoją wolą”.

Przeznaczeniem ludzi w tym świecie nie jest życie jak psy i koty. Człowiek musi być inteligentny, aby zdać sobie sprawę z wagi ludzkiego życia i nie godzić się na postępowanie, które można przypisać zwykłemu zwierzęciu. Istota ludzka powinna uświadomić sobie cel ludzkiego życia i tego uczy cała literatura wedyjska, a esencja tej wiedzy zawarta jest w Bhagavad-gīcie. Literatura wedyjska przeznaczona jest dla istot ludzkich, nie dla zwierząt. Zwierzęta mogą zabijać inne zwierzęta i nie ma mowy o grzechu z ich strony, ale jeśli człowiek zabije zwierzę, aby zadowolić swój niekontrolowany smak, musi on ponieść odpowiedzialność za złamanie praw natury. Bhagavad-gītā wyraźnie tłumaczy, że są trzy rodzaje postępowania zgodne z różnymi cechami natury materialnej: postępowanie w dobroci, pasji i ignorancji. Podobnie, istnieją trzy rodzaje pożywienia: pożywienie odpowiadające dobroci, pasji i ignorancji. Wszystko to zostało wyraźnie opisane i jeśli zrobimy właściwy pożytek z pouczeń Bhagavad-gīty, wtedy całe nasze życie oczyści się i ostatecznie będziemy mogli osiągnąć przeznaczenie, które znajduje się poza tym materialnym niebem.

To przeznaczenie nazywane jest niebem sanātana, wiecznym niebem duchowym (yad gatvā na nivartante tad dhāma paramaṁ mama). Wiemy, że w tym materialnym świecie wszystko jest przemijające. Powstaje, istnieje przez pewien czas, wytwarza jakieś produkty uboczne, a następnie ginie. Takie jest prawo tego materialnego świata, obojętnie czy użyjemy jako przykładu tego ciała, czy jakiegoś owocu, czy czegokolwiek. Ale poza tym przemijającym światem istnieje inny, o którym posiadamy informacje. Ten świat jest innej natury, która jest sanātana, wieczna. Również jīva jest opisana jako sanātana, wieczna, i jako sanātana w Rozdziale Jedenastym opisany jest również Pan. My posiadamy bardzo bliski związek z Panem, i ponieważ jesteśmy wszyscy jakościowo jednym (sanātana-dhāma, czyli niebo, Najwyższa Osoba sanātana i sanātana żywe istoty) – dlatego celem Bhagavad-gīty jest wskrzeszenie naszych sanātana zajęć, czyli sanātana-dharmy, która jest wiecznym zajęciem żywej istoty. Czasowo oddajemy się różnego rodzaju zajęciom, ale wszystkie te zajęcia mogą zostać oczyszczone, jeśli porzucimy wszelkie przemijające czynności i zaangażujemy się w te, które poleca Najwyższy Pan. Takie życie nazywane jest czystym.

Zarówno Najwyższy Pan, jak i Jego transcendentalna siedziba są sanātana. Takimi są również żywe istoty, a obcowanie żywych istot z Najwyższym Panem w wiecznej sanātana siedzibie jest doskonałością ludzkiego życia. Pan jest bardzo dobry dla żywych istot, ponieważ są one Jego synami. Pan Kṛṣṇa oznajmia w ”Bhagavad-gīcie, sarva-yoniṣu ... ahaṁ bīja-pradaḥ pitā: „Ja jestem ojcem wszystkiego”. Istnieją różnego typu żywe istoty, odpowiednio do ich różnej karmy, ale Pan zapewnia tutaj, że jest ojcem wszystkich. Pan zstępuje w tym celu, aby wszystkie te upadłe, uwarunkowane dusze skierować na drogę poprawy i z powrotem przywołać je do sanātana wiecznego nieba, tak, aby sanātana wieczne żywe istoty mogły odzyskać swoją wieczną sanātana pozycję w wiecznym obcowaniu z Panem. Aby odzyskać uwarunkowane dusze, Pan przychodzi w różnych inkarnacjach albo posyła Swoje zaufane sługi, jak synów, Swoich towarzyszy czy ācāryów.

Zatem, sanātana-dharma nie odnosi się do jakiegoś sekciarskiego procesu religii. Jest ona wieczną funkcją wiecznych żywych istot w związku z wiecznym Najwyższym Panem. Sanātana-dharma odnosi się, jak to oznajmiono wcześniej, do wiecznego zajęcia żywej istoty. Śrīpāda Rāmānujācārya wytłumaczył słowo sanātana jako „to, co nie ma początku ani końca”, więc gdy mówimy o sanātana-dharmie, musimy przyjąć to za pewnik, opierając się na autorytecie Śrīpāda Rāmānujācāryi, że nie ma ona początku ani końca.

Angielskie słowo religia różni się nieco od sanātana-dharmy. Religia zawiera idee wiary, a wiara może się zmieniać. Ktoś może wierzyć w określony proces i może zmienić swoją wiarę i przyjąć inną, ale sanātana-dharma odnosi się do takiego pojęcia, którego nie można zmienić. Na przykład nie można wody pozbawić płynności ani ognia pozbawić ciepła. Podobnie, wiecznej żywej istoty nie można pozbawić jej wiecznej funkcji. Sanātana-dharma jest wiecznie integralna z żywą istotą. Zatem, gdy mówimy o sanātana-dharmie, musimy, opierając się na autorytecie Śrīpāda Rāmānujācāryi, przyjąć za pewnik, że nie ma ona ani początku ani końca. To, co nie ma początku ani końca, nie może być czymś sekciarskim, gdyż nie może zostać określone żadnymi granicami. Jednakże ci, którzy należą do jakiejś sekciarskiej wiary, będą błędnie uważać, że sanātana-dharma jest również czymś sekciarskim. Jeśli jednak zagłębimy się w temacie i rozważymy go w świetle współczesnej nauki, będziemy mogli się przekonać, żesanātana-dharma jest interesem wszystkich ludzi świata – mało tego, wszystkich żywych istot we wszechświecie.

Wiara religijna nie sanātana może mieć jakiś początek w kronikach ludzkości, ale nie ma początku historii sanātana-dharmy, ponieważ ta przynależy wiecznie żywym istotom. Jeśli chodzi o żywą istotę, autorytatywne śāstra oznajmiają, że nie ma ona ani narodzin, ani śmierci. Gītā informuje, że żywa istota nigdy nie rodzi się, ani nigdy nie umiera. Jest ona wieczna i niezniszczalna, i żyje dalej po zniszczeniu jej tymczasowego ciała materialnego. Jeśli chodzi o pojęcie sanātana-dharma, to musimy spróbować zrozumieć pojęcie religii ze znaczenia sanskryckiego źródłosłowu tego pojęcia. Dharma odnosi się do tego, co istnieje nieprzerwanie wraz z danym obiektem. Wiemy, że ciepło i światło istnieją razem z ogniem; bez ciepła i światła słowo „ogień” nie ma znaczenia. Podobnie musimy odkryć najistotniejszą część żywej istoty, tę część, która jej zawsze towarzyszy. Ten towarzysz jest jej wieczną cechą, a ta wieczna cecha jest jej wieczną religią.

Gdy Sanātana Gosvāmī zapytał Śrī Caitanyę Mahāprabhu o svarūpę czyli konstytucjonalną pozycję żywej istoty, Pan odpowiedział, że svarūpą, czyli konstytucjonalną pozycją żywej istoty, jest pełnienie służby dla Najwyższej Osoby Boga. Jeśli przeanalizujemy tę wypowiedź Pana Caitanyi, będziemy mogli bez trudu przekonać się, że każda żywa istota jest bezustannie zaangażowana w pełnienie służby dla innej żywej istoty. Żywa istota służy innym żywym istotom w różnym charakterze. Postępując w ten sposób, żywa istota cieszy się życiem. Niższe zwierzęta służą istotom ludzkim, tak jak słudzy służą swemu panu. A służy panu B, B służy panu C, a C służy panu D itd. Wobec tego widzimy, że przyjaciel służy swemu przyjacielowi, matka służy synowi, żona służy mężowi, mąż żonie itd. Jeśli będziemy badali dalej w tym duchu, przekonamy się, że nie ma wyjątków w społeczeństwie żywych istot, jeśli chodzi o zaangażowanie w służbę. Polityk przedstawia publiczności swój manifest, aby przekonać ją o swojej zdolności służenia. Głosujący udzielają mu zatem swoich cennych głosów, myśląc, iż będzie on pełnił wartościową służbę dla społeczeństwa. Właściciel sklepu służy klientowi, a rzemieślnik służy kapitaliście. Kapitalista służy rodzinie, a rodzina służy państwu, zgodnie z wieczną właściwością wiecznej żywej istoty. W ten sposób możemy przekonać się, że żadna żywa istota nie jest wyłączona z pełnienia służby oddania dla innych żywych istot; a zatem możemy śmiało wnioskować, że służba jest stałym towarzyszem żywej istoty, i że pełnienie służby jest jej wieczną religią.

Jednak człowiek twierdzi, że przynależy do określonego typu wiary, w zależności od określonego czasu i warunków, i wskutek tego utrzymuje, że jest hindusem, muzułmaninem, chrześcijaninem, buddystą, albo członkiem jakiejś innej sekty. Takie desygnaty nie określają sanātana-dharmy. Hindus może zmienić swoją wiarę i zostać muzułmaninem a muzułmanin może zostać hindusem, tak jak chrześcijanin może również zmienić wiarę itd. Ale w każdych warunkach zmiana wiary religijnej nie wpływa na wieczne zajęcie, jakim jest pełnienie służby dla innych. Hindus, muzułmanin czy chrześcijanin w każdych warunkach pozostaje czyimś sługą. Zatem bycie członkiem jakiejś określonej sekty nie jest pełnieniem własnej sanātana-dharmy. Sanātana-dharma jest pełnieniem służby.

W rzeczywistości nasz związek z Najwyższym Panem polega na pełnieniu służby. Najwyższy Pan jest najwyższym podmiotem radości, a my, żywe istoty, jesteśmy Jego sługami. Zostaliśmy stworzeni dla Jego radości i stajemy się szczęśliwi wtedy, gdy uczestniczymy w tej wiecznej radości z Najwyższą Osobą Boga. Nie możemy osiągnąć szczęścia w żaden inny sposób. Nie można być szczęśliwym niezależnie, tak jak żadna część ciała nie może być szczęśliwa bez współpracy z żołądkiem. Nie ma możliwości szczęścia dla żywej istoty bez pełnienia transcendentalnej służby miłości dla Najwyższego Pana.

Bhagavad-gītā, nie pochwala wielbienia różnych półbogów ani pełnienia dla nich służby. Dwudziesty werset Siódmego Rozdziału mówi:

„Ci, których umysły zostały wypaczone przez pragnienia materialne, podporządkowują się półbogom i przestrzegają określonych zasad kultu, odpowiednio do swojej natury”. Wyraźnie powiedziano tutaj, że ci, którymi rządzi pożądanie, oddają cześć półbogom, a nie Najwyższemu Panu Kṛṣṇie. Gdy wymieniamy imię Kṛṣṇa, nie przytaczamy żadnego imienia sekciarskiego. Kṛṣṇa oznacza najwyższą przyjemność, gdyż Najwyższy Pan jest skarbnicą wszelkich przyjemności. Ānanda-mayo ’bhyāsāt (Vedānta-sūtra 1.1.12). Żywe istoty, podobnie jak Pan, są pełne świadomości i pragną szczęścia. Pan jest wiecznie szczęśliwy i jeśli żywe istoty obcują z Panem, współpracują z Nim i towarzyszą Mu, wtedy również są szczęśliwe.

Pan zstępuje w ten śmiertelny świat, aby objawić nam Swoje szczęśliwe rozrywki we Vṛndāvanie. Kiedy Pan Śrī Kṛṣṇa był we Vṛndāvanie, Jego rozrywki z chłopcami-pasterzami, z Jego przyjaciółkami, i innymi mieszkańcami Vṛndāvany i krowami, wszystkie przepełnione były szczęściem. Cała ludność Vṛndāvany nie znała nikogo poza Kṛṣṇą. Ale Pan Kṛṣṇa odwiódł nawet Swego ojca Nandę Mahārāja od wielbienia półboga Indry, ponieważ chciał dowieść, że ludzie nie potrzebują czcić żadnego półboga. Ich potrzebą jest wielbienie jedynie Najwyższego Pana, ponieważ ich ostatecznym celem jest powrót do Jego wiecznej siedziby.

Ta wieczna siedziba Pana Śrī Kṛṣṇy opisana została w Bhagavad-gīcie, w szóstym wersecie Piętnastego Rozdziału:

„Ta Moja siedziba nie jest oświetlana ani przez słońce, ani przez księżyc, ogień, czy elektryczność. Każdy, kto przychodzi do niej, nigdy już nie powraca do tego materialnego świata”.

Werset ten daje opis tego wiecznego nieba. Oczywiście, my mamy materialną koncepcję nieba i myślimy o nim w powiązaniu ze słońcem, księżycem, gwiazdami itd. Jednak w tym wersecie Pan informuje, że w niebie duchowym nie jest potrzebne słońce, księżyc, elektryczność, ani żadnego rodzaju ogień, ponieważ niebo duchowe jest już oświetlone przez brahma-jyoti, promienie emanujące z Najwyższego Pana. My z trudem próbujemy osiągnąć inne planety, ale nietrudno jest zrozumieć siedzibę Najwyższego Pana. Miejsce to nazywane jest Goloka. Zostało ono wspaniale opisane w Brahma-saṁhicie (5.37): goloka eva nivasaty akhilātma-bhūtaḥ. Pan wiecznie przebywa w Swojej siedzibie na Goloce, jednakże można zbliżyć się do Niego i z tego świata. W tym celu Pan przychodzi i manifestuje Swoją prawdziwą formę sac-cid-ānanda-vigraha. Kiedy manifestuje On tę formę, nie ma już potrzeby snucia wyobrażeń o Jego wyglądzie. Aby odwieść nas od takich spekulatywnych wyobrażeń, przychodzi On osobiście i przedstawia się nam takim jakim jest, jako Śyāmasundara. Na nieszczęście mniej inteligentni wyśmiewają Go, ponieważ przychodzi On jak każdy z nas i bawi się z nami jak ludzka istota. Nie powinniśmy jednak z tego powodu uważać, że Pan jest jednym z nas. To dzięki Swojej mocy prezentuje się On nam w Swej prawdziwej formie i przedstawia Swoje rozrywki, które są odzwierciedleniem rozrywek z Jego wiecznej siedziby.

W promieniach nieba duchowego unosi się niezliczona ilość planet. Brahma-jyoti emanuje z najwyższej siedziby, Kṛṣṇaloki, i planety ānanda-maya, cin-maya, które nie są planetami materialnymi, unoszą się w tych promieniach. Pan mówi: na tad bhāsayate sūryo na śaśāṅko na pāvakaḥ / yad gatvā na nivartante tad dhāma paramaṁ mama. Ten, kto może osiągnąć niebo duchowe, nie musi przychodzić ponownie do nieba materialnego. W niebie materialnym – nawet jeśli osiągniemy najwyższą planetę (Brahmalokę), nie mówiąc już o księżycu – spotykamy się z tymi samymi problemami życia, mianowicie: narodzinami, śmiercią, chorobą i starością. Żadna planeta we wszechświecie materialnym nie jest wolna od tych czterech zasad materialnego życia.

Żywe istoty podróżują z jednej planety na inną, ale nie jest tak, że możemy się udać na upragnioną planetę po prostu dzięki urządzeniom mechanicznym. Jeśli pragniemy udać się na inną planetę, musimy przyjąć proces, który nam to umożliwi. Jest również powiedziane: yānti deva-vratā devān pitṝn yānti pitṛ-vratāḥ. Żadne urządzenia mechaniczne nie są potrzebne do odbycia podróży międzyplanetarnej. Gītā instruuje: yānti deva-vratā devān. Księżyc, słońce i wyższe planety nazywane są Svargaloka. Istnieją trzy różne położenia planet: w wyższym, średnim i niższym systemie planetarnym. Ziemia należy do średniego systemu planetarnego. Bhagavad-gītā informuje nas w jaki sposób podróżować do wyższych systemów planetarnych (Devaloka), podając bardzo prosty przepis: yānti deva-vratā devān. Należy tylko czcić określonego półboga zamieszkującego określoną planetę, i w ten sposób będzie można dostać się na księżyc, słońce albo na którykolwiek z wyższych systemów planetarnych.

Jednakże Bhagavad-gītā nie poleca nam starania się o którąkolwiek z planet w tym świecie materialnym. Nawet gdybyśmy dotarli na najwyższą planetę, Brahmalokę, za pomocą jakiegoś urządzenia mechanicznego, podróżując może przez czterdzieści tysięcy lat (a kto żyłby tak długo?), to również spotkamy się tam z problemami materialnymi, związanymi z narodzinami, śmiercią, chorobą i starością. Lecz ten, kto chce osiągnąć najwyższą planetę, Kṛṣṇalokę, albo którąkolwiek z innych planet nieba duchowego, nie znajdzie tam tych materialnych problemów. Pomiędzy wszystkimi planetami w niebie duchowym jest jedna, najwyższa planeta, nazywana Goloka Vṛndāvana, która jest oryginalną planetą w siedzibie oryginalnej Osoby Boga, Śrī Kṛṣṇy. Wszystkie te informacje zawarte są w Bhagavad-gīcie, która uczy nas również, w jaki sposób opuścić ten materialny świat i rozpocząć prawdziwe radosne życie w niebie duchowym.

W Piętnastym Rozdziale Bhagavad-gīty dany jest prawdziwy obraz tego materialnego świata. Jest tam powiedziane:

Tutaj świat materialny opisany został jako drzewo rosnące korzeniami do góry, a gałęziami w dół. Znamy takie drzewo, którego korzenie znajdują się w górze. Jeśli staniemy staniemy nad brzegiem rzeki, albo jakiegokolwiek zbiornika wodnego, możemy zauważyć, że drzewa odbite w wodzie są odwrócone. Podobnie, ten świat materialny jest odzwierciedleniem świata duchowego. Świat materialny jest zaledwie cieniem rzeczywistości. W cieniu nie ma realności ani faktycznego istnienia, ale z tego cienia możemy wnioskować, że istnieje substancja i rzeczywistość. Na pustyni nie ma wody, ale miraż sugeruje, że taka rzecz jak woda istnieje. W materialnym świecie nie ma wody, nie ma szczęścia, ale prawdziwą wodę rzeczywistego szczęścia można znaleźć w świecie duchowym.

Pan proponuje, abyśmy osiągnęli świat duchowy w następujący sposób (Bhagavad-gītā 15.5):

To padam avyayam, czyli wieczne królestwo, może osiągnąć ten, kto jest nirmāna-moha. Co to znaczy? My jesteśmy zwolennikami desygnatów. Ktoś chce zostać „panem”, ktoś chce zostać władcą, ktoś prezydentem, bogatym człowiekiem, królem, czy jeszcze kimś innym. Tak długo, jak przywiązani jesteśmy do tych desygnatów, przywiązani jesteśmy do ciała, ponieważ desyganty te przynależą do ciała. Jednak my nie jesteśmy tymi ciałami i uświadomienie sobie tego jest pierwszym krokiem realizacji duchowej. Jesteśmy związani z trzema cechami natury materialnej, ale musimy się uniezależnić od nich poprzez służbę oddania dla Pana. Jeśli nie jesteśmy przywiązani do służby oddania dla Pana, nie możemy uniezależnić się od sił natury materialnej. Przyczyną różnego rodzaju desygnatów i przywiązań jest nasza żądza i pragnienie, chęć panowania nad naturą materialną. Dopóki nie wyzbędziemy się tej skłonności do panowania nad naturą materialną, tak długo nie będziemy mieli możliwości powrotu do królestwa Najwyższego, do sanātana-dhāmy. Wieczne, nigdy nie ulegające zniszczeniu królestwo może osiągnąć ten, kogo nie oszałamiają atrakcje fałszywych uciech materialnych i kto pełni służbę dla Najwyższego Pana. Taka osoba może bez trudu osiągnąć najwyższą siedzibę.

Gdzie indziej Gītā (8.21) oznajmia:

Avyakta znaczy nieprzejawiony. My nie jesteśmy w stanie oglądać w całości nawet tego materialnego świata. Nasze zmysły są tak niedoskonałe, że nie możemy zobaczyć nawet wszystkich gwiazd w tym wszechświecie materialnym. Literatura wedyjska zawiera wiele informacji o wszystkich planetach. Możemy w nie wierzyć albo nie. Literatura wedyjska, szczególnie Śrīmad-Bhāgavatam, opisuje wszystkie ważniejsze planety, a świat duchowy, znajdujący się poza tym materialnym niebem, opisany jest jako avyakta, nieprzejawiony. Powinno się dążyć do tego najwyższego królestwa, ponieważ ten, kto je osiągnie, nie musi już nigdy powracać do tego świata materialnego.

Ktoś może zatem zadać pytanie, w jaki sposób osiągnąć siedzibę Najwyższego Pana? Informację o tym znajdziemy w Rozdziale Ósmym. Jest tam powiedziane:

„Każdy, kto pod koniec życia opuszcza ciało pamiętawszy Mnie, natychmiast osiąga Moją naturę; co do tego nie ma wątpliwości”. (Bhagavad-gītā 8.5) Ten, kto myśli o Kṛṣṇie w chwili śmierci, udaje się do Kṛṣṇy. Musi on pamiętać postać Kṛṣṇy; jeśli opuszcza ciało myśląc o tej postaci, z pewnością osiąga królestwo duchowe. Mad-bhāvam odnosi się do najwyższej natury Najwyższej Istoty. Najwyższa Istota jest sac-cid-ānanda-vigraha: to znaczy, że jego forma jest wieczna, pełna wiedzy i szczęścia. Nasze obecne ciało nie jest sac-cid-ānanda. Jest ono asat, nie sat. Nie jest wieczne, jest zniszczalne. Nie jest cit, pełne wiedzy, ale jest pełne ignorancji. Nie posiadamy wiedzy o królestwie duchowym, a nawet nie mamy doskonałej wiedzy o tym materialnym świecie, gdzie jest tak wiele rzeczy nam nieznanych. To ciało jest również nirānanda; zamiast być pełne szczęścia, pełne jest trosk i kłopotów. Wszystkie nieszczęścia, których doświadczamy w tym świecie miaterialnym, powstają z ciała, ale ten, kto opuszcza to ciało, myśląc o Panu Kṛṣṇie, Najwyższej Osobie Boga, od razu osiąga ciało sac-cid-ānanda.

Proces opuszczania tego ciała i otrzymywania następnego w tym materialnym świecie jest również zorganizowany. Człowiek umiera, skoro tylko została podjęta decyzja, jaką formę ciała otrzyma on w życiu następnym. Decyzję tę podejmują wyższe autorytety, a nie sama żywa istota. Odpowiednio do naszego postępowania w tym życiu, wznosimy się albo upadamy. To życie jest przygotowaniem do życia następnego. Zatem, jeśli w tym życiu możemy przygotować się do otrzymania promocji do królestwa Boga, wtedy z pewnością po opuszczeniu tego ciała materialnego osiągniemy ciało duchowe, takie jak posiada Pan.

Jak wytłumaczono wcześniej, są transcendentaliści różnego rodzaju: brahma-vādī, paramātma-vādī i bhakta, i jak wspomniano uprzednio, w brahma-jyoti (niebie duchowym) znajduje się nieskończona ilość planet duchowych. Liczba tych planet jest o wiele, wiele większa niż liczba wszystkich planet w tym świecie materialnym. W przybliżeniu oszacowano, że ten świat materialny stanowi jedną czwartą całego stworzenia (ekāṁśena sthito jagat). W tej materialnej części znajdują się miliony i biliony wszechświatów z trylionami planet, słońc, gwiazd i księżyców. Ale cała ta manifestacja materialna jest jedynie fragmentem całego stworzenia. Większa część tego stworzenia znajduje się w niebie duchowym. Ten, kto pragnie połączyć się z Najwyższym Brahmanem, zostaje natychmiast umieszczony w brahma-jyoti Najwyższego Pana, i w ten sposób osiąga niebo duchowe. Bhakta, który pragnie cieszyć się towarzystwem Najwyższego Pana, dostaje się na planety Vaikuṇṭha, których ilość jest niezliczona, i Najwyższy Pan poprzez Swoją pełną ekspansję jako czteroręki Nārāyaṇa o różnych imionach, jak: Pradyumna, Aniruddha i Govinda itd., przebywa tam z nim. Zatem w chwili śmierci transcendentaliści myślą albo o brahma-jyoti, albo o Paramātmie, albo o Najwyższej Osobie Boga, Śrī Kṛṣṇie. We wszystkich przypadkach wchodzą oni w niebo duchowe, ale jedynie bhakta (ten, kto ma osobisty kontakt z Najwyższym Panem), dostaje się na planety Vaikuṇṭha albo na Golokę Vṛndāvanę. Pan zapewnia, że „co do tego nie ma wątpliwości”. Należy w to mocno wierzyć. Nie powinniśmy odrzucać tego, co nie odpowiada naszej wyobraźni. Powinniśmy przyjąć taką postawę, jaką przyjął Arjuna: „Wierzę we wszystko, co mi powiedziałeś”. Zatem, jeśli Pan mówi, że każdy, kto w momencie śmierci myśli o Nim – jako o Brahmanie, Paramātmie albo Najwyższej Osobie Boga – z pewnością wchodzi do nieba duchowego, to wypowiedź ta jest poza wszelkimi wątpliwościami. Nie można nie wierzyć w nią.

Bhagavad-gītā (8.6) również wyjaśnia ogólną zasadę, dzięki której można wejść do królestwa duchowego jedynie poprzez myślenie o Najwyższym w momencie śmierci:

„To, jaki stan istnienia pamięta osoba, która opuszcza swoje obecne ciało, decyduje, jaką formę ona otrzyma w swoim życiu przyszłym”. Najpierw musimy zrozumieć, że materialna natura jest manifestacją jednej z energii Najwyższego Pana. Wszystkie energie Najwyższego Pana zostały opisane w Viṣṇu Purāṇie (6.7.61):

Najwyższy Pan jest w posiadaniu rozmaitych i niezliczonych energii, których nie jesteśmy w stanie pojąć; jednakże wielcy uczeni mędrcy, czy wyzwolone dusze studiowali te energie i podzielili je na trzy części. Wszystkie te energie są viṣṇu-śakti, to znaczy, że są one różnymi mocami Pana Viṣṇu. Pierwsza energia jest parā, transcendentalna. Żywe istoty również należą do energii wyższej, jak to zostało już wytłumaczone wcześniej. Inne energie, czyli energie materialne, są w sile ignorancji. W czasie śmierci możemy albo pozostać w niższej energii tego materialnego świata, albo możemy przenieść się w energię świata duchowego. Bhagavad-gītā (8.6) mówi:

„To, jaki stan istnienia pamięta osoba, która opuszcza swoje obecne ciało, decyduje o tym, jaką formę otrzyma ona w swoim życiu przyszłym”.

W życiu przyzwyczajeni jesteśmy do myślenia albo o energii materialnej, albo o duchowej. W jaki sposób możemy odwrócić nasze myśli od energii materialnej do duchowej? Literatura, która napełnia nasze myśli energią materialną – gazety, powieści itd. – jest bardzo obszerna. Nasze myśli, które teraz tak bardzo zaabsorbowane są literaturą tego rodzaju, muszą zostać skierowane na literaturę wedyjską. Dlatego wielcy mędrcy zostawili tak pokaźną literaturę wedyjską, jak Purāṇy itd. Purāṇy nie są fantazją. Są one zapiskami historycznymi. W Caitanya-caritāmṛta (Madhya 20.122) jest następujący werset:

Skłonne do zapominania żywe istoty, czyli uwarunkowane dusze, zapomniały o swoim związku z Najwyższym Panem i zaabsorbowane są myślami o czynnościach materialnych. Aby tę ich zdolność myślenia skierować na niebo duchowe, Kṛṣṇa-dvaipāyana Vyāsa dał obszerną literaturę wedyjską. Najpierw podzielił Vedy na cztery części, następnie wytłumaczył je w Purāṇach, a dla mniej pojętnych ludzi napisał Mahābhāratę. Mahābhārata zawiera Bhagavad-gītę. Potem cała literatura wedyjska została streszczona w Vedānta-sūtrze, a jako wskazówki na przyszłość pozostawił naturalny komentarz do Vedānta-sūtry, nazywany Śrīmad-Bhāgavatam. Musimy zawsze zajmować nasze umysły czytaniem literatury wedyjskiej. Tak jak materialista angażuje swój umysł w czytanie gazet, magazynów i tak obszernej literatury materialistycznej, podobnie my musimy skierować się ku literaturze, którą pozostawił nam Vyāsadeva; w ten sposób w chwili śmierci będziemy mogli pamiętać o Najwyższym Panu. Jest to jedyny sposób proponowany przez Pana i Pan gwarantuje rezultat: „Nie ma co do tego wątpliwości”.

„Dlatego, Arjuno, powinieneś zawsze myśleć o Mnie w formie Kṛṣṇy i równocześnie pełnić swój obowiązek i walczyć. Mnie dedykując swoje czyny i koncentrując swój umysł i inteligencję na Mnie, osiągniesz Mnie bez wątpienia”. (Bhagavad-gītā 8.7)

Nie radzi On Arjunie, aby pamiętał tylko o Nim, a porzucił swoje obowiązki. Nie, Pan nigdy nie zaleca niczego, co jest niepraktyczne. W tym materialnym świecie trzeba pracować, aby utrzymać swoje ciało. Ludzkie społeczeństwo podzielone zostało – według wykonywanej pracy – na cztery grupy społeczne: bramin, kṣatriya, vaiśya i śūdra. Grupa braminów, czyli inteligencja, pracuje w określony sposób; kṣatriyowie, czyli grupa administracyjna – w inny sposób; a rzemieślnicy, kupcy i robotnicy, również wszyscy skłaniają się do swoich specyficznych obowiązków. W ludzkim społeczeństwie, niezależnie od tego, czy ktoś jest robotnikiem, kupcem, wojownikiem, administratorem czy rolnikiem, czy nawet należy do najwyższej grupy i jest człowiekiem wykształconym, naukowcem albo teologiem, musi on pracować, aby utrzymać się przy życiu. Dlatego Pan mówi Arjunie, że nie powinien porzucać swojego zajęcia, ale w czasie wykonywania swoich obowiązków powinien pamiętać o Kṛṣṇie (mām anusmara). Jeśli nie będzie on praktykował pamiętania o Kṛṣṇie podczas walki o egzystencję, wtedy nie będzie mógł pamiętać o Nim w chwili śmierci. Pan Caitanya radzi to samo. Mówi On: kīrtanīyaḥ sadā hariḥ: należy zawsze intonować imiona Pana. Imiona Pana i Pan są tożsame. Więc instrukcja Pana Kṛṣṇy dla Arjuny: „Pamiętaj o Mnie” i zalecenie Pana Caitanyi aby „zawsze intonować imiona Pana Kṛṣṇy”, są tą samą instrukcją. Nie ma różnicy, ponieważ Kṛṣṇa i Jego imię są tożsame. Na płaszczyźnie absolutnej nie ma różnicy pomiędzy nazwą a jej odpowiednikiem. Zatem powinniśmy zawsze zachowywać pamięć o Panu, dwadzieścia cztery godziny na dobę, poprzez intonowanie Jego imion i takie ułożenie czynności naszego życia, abyśmy mogli zawsze o Nim pamiętać.

Jak to jest możliwe? Ācāryowie podają następujący przykład: jeśli zamężna kobieta związana jest z jakimś innym mężczyzną albo, gdy mężczyzna przywiązany jest do kobiety, która nie jest jego żoną, to takie przywiązanie uważane jest za bardzo mocne. Osoba będąca w takim związku zawsze myśli o swoim ukochanym. Żona, która myśli o kochanku, myśli zawsze o spotkaniu się z nim, nawet gdy wykonuje swoje codzienne prace domowe. Właściwie pełni ona swoje obowiązki domowe nawet bardziej starannie, tak aby mąż nie domyślił się o jej związku z inną osobą. Podobnie my powinniśmy zawsze pamiętać naszego najwyższego ukochanego, Śrī Kṛṣṇę, a jednocześnie bardzo starannie wypełniać nasze obowiązki materialne. Konieczne jest tutaj silne uczucie miłości. Jeśli żywimy silne uczucie miłości dla Najwyższego Pana, wtedy możemy wypełniać swoje obowiązki i jednocześnie pamiętać Go. Musimy rozwinąć w sobie takie uczucie miłości. Arjuna na przykład zawsze myślał o Kṛṣṇie; był nieodłącznym towarzyszem Kṛṣṇy i równocześnie wojownikiem. Kṛṣṇa nie zalecał Arjunie porzucenia walki i udania się do lasu na medytację. Kiedy Pan opisał mu system yogi, Arjuna stwierdził, że praktyka tego procesu jest dla niego niemożliwa.

„Arjuna rzekł: O Madhusūdano, system yogi, który tutaj streściłeś, zdaje się być niepraktycznym i nieodpowiednim dla mnie, gdyż umysł mój jest zbyt niespokojny i zmienny”. (Bhagavad-gītā 6.33)

Ale Pan mówi:

„Ze wszystkich yogīnów, ten który zawsze pokłada we Mnie wielką wiarę, wielbiąc Mnie w transcendentalnej służbie miłości, jest najbardziej zjednoczony ze Mną w yodze i jest najwyższym ze wszystkich. Takie jest Moje zdanie”. (Bhagavad-gītā 6.47) Więc ten, kto zawsze myśli o Najwyższym Panu, jest największym yogīnem, najwyższej klasy jñānīm, i jednocześnie największym bhaktą. Pan dalej mówi Arjunie, że – jako kṣatriya – nie powinien wycofywać się z walki, ale gdy będzie walczył pamiętając o Nim, wtedy bedzie mógł pamiętać Go i w czasie śmierci. Do tego konieczne jest jednak całkowite podporządkowanie się Panu w transcendentalnej służbie miłości.

W rzeczywistości nie pracujemy naszym ciałem, ale umysłem i inteligencją. Więc jeśli inteligencja i umysł są zawsze zajęte myślami o Najwyższym Panu, wtedy zmysły zostaną w naturalny sposób zaangażowane w Jego służbę. Przynajmniej na pozór, czynności zmysłów pozostają tymi samymi, ale zmienia się świadomość. Bhagavad-gītā uczy, w jaki sposób zająć umysł i inteligencję myślami o Panu. Takie zaabsorbowanie umysłu i inteligencji umożliwi nam powrót do królestwa Pana. Jeśli umysł zaangażowany jest w służbę dla Kṛṣṇy, wtedy automatycznie będą zaangażowane w Jego służbę również zmysły. Całkowite pogrążenie się w myślach o Śrī Kṛṣṇie jest wielką sztuką i jednocześnie sekretem Bhagavad-gīty.

Współczesny człowiek wkłada wiele trudu w próby zdobycia księżyca, natomiast nie bardzo stara się o podniesienie swojej pozycji duchowej. Gdy ktoś ma jeszcze pięćdziesiąt lat życia przed sobą, powinien zająć ten krótki czas kultywowaniem praktyki pamiętania o Najwyższej Osobie Boga. Ta praktyka jest procesem oddania:

Te dziewięć procesów, z których najłatwiejszy jest śravaṇam, słuchanie Bhagavad-gīty od osoby zrealizowanej, skieruje nasze myśli ku Najwyższej Istocie. To doprowadzi do pamiętania Najwyższego Pana i umożliwi nam, po opuszczeniu tego ciała, osiągnięcie ciała duchowego, które jest odpowiednie do towarzyszenia Najwyższemu Panu.

Dalej Pan mówi:

„Ten, kto medytuje o Mnie jako o Najwyższej Osobie Boga, bezustannie pamiętając Mnie i nie zbaczając ze ścieżki, o Arjuno, z pewnością Mnie osiągnie”. (Bhagavad-gītā 8.8)

Nie jest to bardzo trudny proces. Należy jednakże nauczyć się go od osoby doświadczonej. Tad-vijñānārthaṁ sa gurum evābhigacchet: należy zbliżyć się do osoby, która już to praktykuje. Umysł bezustannie zmienia przedmiot swego zainteresowania, ale należy zawsze praktykować koncentrowanie umysłu na formie Najwyższego Pana Śrī Kṛṣṇy, albo na dźwięku Jego imienia. Umysł jest w naturalny sposób niespokojny, wędrując tu i tam, ale może spocząć on na wibracji dźwiękowej „Kṛṣṇa”. Należy zatem medytować o paramaṁ puruṣam, Najwyższej Osobie Boga w królestwie duchowym, w niebie duchowym, i w ten sposób Go osiągnąć. Sposoby i środki ostatecznej realizacji i zdobycia ostatecznego celu opisane zostały w Bhagavad-gīcie, a wrota tej wiedzy otwarte są dla każdego. Nikomu nie broni się wejść. Wszystkie klasy ludzi mogą zbliżyć się do Pana poprzez myślenie o Nim, gdyż słuchanie i myślenie o Nim możliwe jest dla każdego.

Pan dalej mówi (Bhagavad-gītā 9.32–33):

Zatem Pan mówi, że także kupiec, upadła kobieta czy robotnik, a nawet ludzie z najniższych statusów życia mogą osiągnąć Najwyższego. Niekonieczny jest tu wysoki rozwój inteligencji. Istotne jest to, że Pana w niebie duchowym może osiągnąć każdy, kto przyjmie zasady bhakti-yogi i uzna Najwyższego Pana za summum bonum swego życia, najwyższy obiekt i ostateczny cel. Ten, kto przyjmie zasady wyrażone w Bhagavad-gīcie, może uczynić swoje życie doskonałym i trwale rozwiązać wszystkie problemy życia. Jest to istota i treść całej Bhagavad-gīty.

Konkludując, Bhagavad-gītā jest literaturą transcendentalną, którą należy czytać bardzo uważnie. Gītā-śāstram idaṁ puṇyaṁ yaḥ paṭhet prayataḥ pumān: ten, kto właściwie przestrzega instrukcji Bhagavad-gīty, może uwolnić się od wszelkich trosk i niedoli życia. Bhaya-śokādi-varjitaḥ. W tym życiu będzie wolny od wszelkiego strachu, a jego następne życie będzie duchowe. (Gītā-māhātmya 1)

Jest jeszcze następna korzyść:

„Jeśli ktoś czyta Bhagavad-gītę szczerze i poważnie, wówczas – dzięki łasce Pana – nie będą miały na niego wpływu żadne ze skutków jego przeszłych grzechów” (Gītā-māhātmya 2) W ostatniej części Bhagavad-gīty (18.66) Pan głośno oświadcza:

„Porzuć wszelkie rodzaje religii i po prostu podporządkuj się Mnie, a Ja uwolnię cię od wszelkich następstw twoich grzechów. Nie bój się” Zatem Pan przyjmuje wszelką odpowiedzialność za tego, kto podporządkowuje się Jemu i chroni go od następstw jego grzechów.

„Dbający o czystość bierze kąpiel codziennie, ale ten, kto tylko raz wykąpie się w świętej wodzie Gangesu Bhagavad-gīty, oczyszcza się z wszelkiego brudu materialnego życia”. (Gītā-māhātmya 3)

Ponieważ Bhagavad-gītā wygłoszona została przez Najwyższą Osobę Boga, nie ma potrzeby czytania żadnej innej literatury wedyjskiej. Należy jedynie uważnie i regularnie słuchać i czytać Bhagavad-gītę. W obecnym wieku ludzie są tak zaabsorbowani czynnościami doczesnego życia, że czytanie całej literatury wedyjskiej jest dla nich czymś zgoła niemożliwym. Nie jest to jednak konieczne. Wystarczy ta jedna książka Bhagavad-gītā, jako że jest ona esencją całej literatury wedyjskiej i szczególnie dlatego, że wygłoszona została przez Najwyższą Osobę Boga. (Gītā-māhātmya 4)

Jak jest powiedziane:

„Ten, kto pije wodę z Gangesu dostępuje zbawienia, a co dopiero mówić o kimś, kto pije nektar Bhagavad-gīty? Bhagavad-gītā jest samą esencją Mahābhāraty i została przekazana przez Samego Pana Kṛṣṇę, oryginalnego Viṣṇu”. (Gītā-māhātmya 5) Bhagavad-gītā emanuje z ust Najwyższej Osoby Boga, a o Gangesie mówi się, że wypływa on z lotosowych stóp Pana. Oczywiście nie ma różnicy między ustami a stopami Najwyższego Pana, ale na podstawie naszych bezstronnych obserwacji możemy stwierdzić, że Bhagavad-gītā jest nawet ważniejsza niż woda Gangesu.

„Ten Gītopaniṣad, Bhagavad-gītā, esencja wszystkich Upaniṣadów, jest jak krowa, a krowę tę doi Pan Kṛṣṇa, który słynie jako chłopiec-pasterz. Arjuna jest cielęciem, a to mleko – nektar Bhagavad-gīty mają pić wielcy mędrcy i czyści wielbiciele”. (Gītā-māhātmya 6)

W dzisiejszych czasach człowiek pragnie mieć jedno pismo święte, jednego Boga, jedną religię i jedno zajęcie. Więc, ekaṁ śāstraṁ devakī-putra-gītam: niech będzie jedno wspólne dla całego świata święte pismo – Bhagavad-gītā. Eko devo devakī-putra eva: niech będzie tylko jeden Bóg dla całego świata – Śrī Kṛṣṇa.

Evaṁ paramparā-prāptam imaṁ rājarṣayo viduḥ (Bhagavad-gītā 4.2). Ta Bhagavad-gītā Ṭaka Jaką Jest jest przekazana w tej sukcesji uczniów:

1. Kṛṣṇa
2. Brahmā
3. Nārada
4. Vyāsa
5. Madhva
6. Padmanābha
7. Nṛhari
8. Mādhava
9. Akṣobhya
10. Jaya Tīrtha
11. Jñānasindhu
12. Dayānidhi
13. Vidyānidhi
14. Rājendra
15. Jayadharma
16. Puruṣottama
17. Brahmaṇya Tīrtha
18. Vyāsa Tīrtha
19. Lakṣmīpati
20. Mādhavendra Purī
21. Īśvara Purī, (Nityānanda, Advaita)
22. Pan Caitanya
23. Rūpa, (Svarūpa, Sanātana)
24. Raghunātha, Jīva
25. Kṛṣṇadāsa
26. Narottama
27. Viśvanātha
28. (Baladeva), Jagannātha
29. Bhaktivinoda
30. Gaurakiśora
31. Bhaktisiddhānta Sarasvatī
32. A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupāda